အမ်ိဳးသမီးေတြျဖစ္တဲ့ အေရျပားေလးဖက္နာ

အမ်ိဳးသမီးေတြျဖစ္တဲ့ အေရျပားေလးဖက္နာ

အေရျပားေလးဖက္နာ (SLE)ဆိုတာ ခုခံအားခ်င္း တိုက္ခိုက္ရာက ျဖစ္တဲ့ နာတာရွည္ေ႐ာဂါတမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ခႏၶာကိုယ္မွာ ျပင္ပကဝင္လာတဲ့ ေရာဂါပိုးမႊားကို တန္ျပန္တိုက္ခိုက္တဲ့ ခုခံအားဆိုတာရွိတယ္။ autoimmune ေရာဂါေတြမွာ ျပင္ပက ေရာဂါပိုးကိုတိုက္ခိုက္တာမဟုတ္ပဲ ခႏၶာကိုယ္တြင္း ခုခံအားခ်င္း မွားယြင္းတိုက္ခိုက္မိရာက ပ်က္ဆီးလာတဲ့ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ဒီလိုေရာဂါမ်ိဳးက ကုရခက္တယ္။  ေရာဂါေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တြင္း အဂၤါအစိတ္အပိုင္းတိုင္း ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ အေရျပားနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ကို ထိခိုက္ေစတယ္။ လကၡဏာက ေပၚလိုက္ ေပ်ာက္လိုက္ လံုးခ်ာလည္ေနမယ္။ ကံေကာင္းတာတခုက SLE ေရာဂါသည္ေတြဟာ ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းခ်ိန္မွာ သာမန္အတိုင္းေနႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ လကၡဏာျပန္ထလာရင္ေတာ့ ပိုဆိုးလာတတ္တယ္။ ေလးဖက္နာ ေရာဂါအမ်ားစုဟာ ဒီပံုစံအတိုင္းျဖစ္ပါတယ္။

SLE(Systemic Lupus Erythematosus)ကို discoid lupus (သို႔) disseminated lupus erythematosus အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚပါတယ္။ lupusဆိုတဲ့ နာမည္ေအာက္မွာ ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အဲဒီထဲကမွ SLEက အျဖစ္မ်ားဆံုးေရာဂါတခု ျဖစ္လို႔ lupus ေရာဂါ လို႔ အလြယ္ေခၚၾကတယ္။ အေမရိကား Lupus Foundation ရဲ႕ အဆိုအရ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသား ၁.၅ သန္းေလာက္ဟာ SLE ေရာဂါရွိေနသူေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ဒါဟာ လူဦးေရရဲ႕ ၀.၅ရာခိုင္ႏႈန္းနီးပါးရွိတဲ့သေဘာပါ။ SLE ျဖစ္သူရဲ႕ ၉၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ အမ်ိဳးသမီးေတြခ်ည္း ျဖစ္ၾကတယ္။အထူးသျဖင့္ အပ်ိဳေဖာ္ဝင္စ အသက္အရြယ္မွာ စျဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဆိုပါသူေတြဟာ ပံုမွန္အတိုင္း ေနႏိုငိၾကပါတယ္။

SLE ဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္လဲ
ဘယ္သူမွ ေရေရရာရာမသိေသးပါ။ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို စာရင္းျပဳစုထားတာေတာ့ရွိတယ္။ ေသခ်ာတာကေတာ့ ေရာဂါက မ်ိဳး႐ိုးလိုက္တတ္တယ္။မ်ိဳး႐ိုးထဲမွာ ခုခံအားခ်င္း ျပန္တိုက္တဲ့ေရာဂါရွိရင္ အေရျပားေလးဖက္နာကို သတိျပဳသင့္တယ္။ ေနာက္ၿပီး ပတ္ဝန္းက်င္ေနအထားနဲ႔လည္း သက္ဆိုင္တယ္။ စိတ္ဖိစီးမႈ၊ စိတ္က်ေရာဂါ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမႊား၊ ေဆးဝါးေတြနဲ႔ ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ ထိေတြ႕မႈစတာ ေတြက SLEကို ျဖစိေစႏိုင္တယ္။ မ ေဟာ္မုန္း estrogen နဲ႔လည္း သက္ဆိုင္တတ္တယ္။ ဥပမာ ေဟာ္မုန္းတားေဆးသံုးစြဲတာမ်ိဳး။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္နဲ႔ ရာသီေသြးေပၚခ်ိန္ေတြမွာ လကၡဏာပိုဆိုးလာေလ့ရွိပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြက အမ်ိဳးသားေတြထက္ ကိုးဆေလာက္ပိုျဖစ္တယ္။

ပံုမွန္အားျဖင့္ ကေလးဘဝကတည္းကျဖစ္တဲ့ (childhood-onset SLE)အမ်ိဳးအစားက ပိုဆိုးေလ့ရွိပါတယ္။ မ်က္ႏွာ အေရျပား အနီစက္၊ အနာသာမက ေက်ာက္ကပ္ကိုပါ ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ SLE လကၡဏာေတြက တခါနဲ႔တခါ တူခ်င္မွတူမယ္။ တမ်ိဳးထက္မက ခံစားရတာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ ေနေရာင္နဲ႔ထိေတြ႕တဲ့ေနရာတြမွာ အနီကြက္ေတြ ထလာတယ္။ 

SLEရဲ႕ အနီစက္ေတြက နညိးနည္းထူးျခားတယ္။ သိသာတယ္။ ေနေရာင္နဲ႔ထိတဲ့ မ်က္ႏွာ၊ လက္ေခ်ာင္း စတဲ့ေနရာေတြမွာ အနီကြက္ေတြထလာတယ္။ ႏွာေခါင္းနဲ႔ ပါးႏွစ္ဖက္မွာ ေပၚတဲ့အနီကြက္က လိပ္ျပာပံု butterfly rash ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အပ်ိဳေဖာ္အရြယ္ မိန္းကေလးတိုင္း (၁)ခပ္ေငြ႕ေငြ႕ဖ်ားတာ၊ (၂)အနီစက္ေပါက္တာ၊ (၃)အဆစ္ျမစ္နာတာမ်ိဳးရွိရင္ SLE အေရျပားေလးဖက္နာကို သတိျပဳသင့္တယ္။ တျခားလကၡဏာေတြလည္း ရွိေသးတယ္။ ဘယ္အစိတ္အပိုင္းကို ထိခိုကိတာလည္းေပၚမူတည္ၿပီး ကြဲျပားသြားတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ႏွလံုး၊ေက်ာက္ကပ္နဲ႔ အစာအိမ္အူလမ္းေၾကာင္းကို ထိခိုက္တာမ်ားတယ္။ လကၡဏာေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိႏိုငိလို႔ ဒီအတိုင္း ခြဲျခားဖို႔ ခက္ခဲပါတယ္။

• မ်က္ႏွာတြင္လိပ္ျပာပံုအနီကြက္ျဖစ္ျခင္း
• အဆစ္ျမစ္ေရာင္ျခင္း၊နာက်င္ကိုက္ခဲျခင္း၊
• ဖ်ားျခင္း၊
• ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊
• အစားအေသာက္ပ်က္ျခင္း
• ေျခကုန္လက္ပန္းက်ျခင္း
• နံုးခ်ိျခင္း
• ပ်ိဳ႕ခ်င္၊အန္ခ်င္၊ဗိုက္နာျခင္း
• တျဖည္းျဖည္း ပိန္လာျခင္း
• ဆံပင္ကၽြတ္လြယ္ျခင္း
• စိတ္ကဏွာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း
• အက်ိတ္ထြက္ျခင္း
• အေရျပား ျဖဴလာလိုက္ ျပာသြားလိုက္ျဖစ္ျခင္း(Raynaud’s syndrome )

• ေသြးအားနည္းျခင္း
• ေသြးျဖဴဥ၊ ေသြးဥမႊားနည္းျခင္း
• ေသြးခဲျခင္းဆိုင္ရ ျပႆနာေပၚေပါက္ျခင္း
• ေက်ာက္ကပ္ေရာင္ၿပီး ပ်က္ဆီးျခင္း
• အဆုတ္ေရဝင္၊ အဆုတ္ေရာင္ျခင္း
• ႏွလံုးခုန္မမွန္တာ၊ ႏွလံုးေရာင္ျခင္း

ဘယ္လိုသိႏိုင္လဲ
ေရာဂါအမည္တပ္ဖို႔ ေသြးစစ္ခ်က္နဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာ ေပါင္းစပ္ဆံုးျဖတ္ရတယ္။ ၂၀၁၂ခုႏွစ္မွာ SLICCအဖြဲ႕ကေန  American College of Rheumatology မွ ထုတ္ျပန္ထားတဲ့ SLE classification criteria ဆိုတဲ့ လကၡဏာသတ္မွတ္ခ်က္ေတြ စတင္လက္ခံခဲ့ပါတယ္။ ေက်ာက္ကပ္အသားစမွာ lupus nephritis  ရွိၿပီး ေသြးအေျဖမွာ ANA (သို႔) anti-dsDNA antibodies ေတြ႕ရင္ SLE လို႔ သတ္မွတ္ပါတယ္။ဒါမွမဟုတ္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ diagnostic criteriaထဲက အခ်က္ ေလးခ်က္ရွိရင္ SLEလို႔ ဆံုးျဖတ္ပါတယ္။

SLEကုတဲ့အခါ ေရာဂါလကၡဏာေပၚမူတည္ၿပီး ကုသရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ နာတာရွည္ေရာဂါသည္ေတြမွာ hydroxychloroquine ေဆးကိုေတာ့ အဓိကထား သံုးေလ့ရွိပါတယ္။

အသံုးမ်ားတဲ့ေဆးဝါး

(၁) အေရျပား အနီစက္အတြက္ Corticosteroids လို ခုခံအားက်ဆင္းေစတဲ့ လိမ္းေဆး၊ေသာက္ေဆးေတြ လိုအပ္တယ္။ ဥပမာ methylprednisolone, prednisone စတဲ့ေဆးမ်ိဳးက ေရာဂါအတြက္ သင့္ေတာ္တယ္။

(၂) အဆစ္အျမစ္ကိုက္ခဲျခင္းအတြက္ NSAIDS အုပ္စုဝင္ အကိုက္ခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ လိုပါတယ္။ ဥပမာ ibuprofen, naproxen, diclofenac လိုေဆးမ်ိဳးပါ။

(၃) ငွက္ဖ်ားေဆးတမ်ိဳးျဖစိတဲ့ hydroxychloroquine က SLE မွာ သိပ္အသံုးဝင္တယ္။ အေရျပားနဲ႔ အဆစ္အျမစ္လကၡဏာေတြကို သက္သာေစတယ္။

ေနာက္ေပၚတဲ့ေဆးေတြကို ပိုဆိုးတဲ့ ေရာဂါအတြက္ သံုးၾကတယ္။ အထူးကုရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္လိုပါတယ္။ ေဆးအခ်ိန္အဆလုပ္ရတယ္။

- Nonbiologic DMARDS: Cyclophosphamide, methotrexate, azathioprine, mycophenolate, cyclosporine

- Biologic DMARDs (disease-modifying antirheumatic drugs): Belimumab, rituximab, IV immune globulin

မကုဘဲထားရင္ ဘာျဖစ္မလဲ

ခုခံအားခ်င္းျပန္တိုက္တာမို႔ အခ်ိန္ၾကာတာနဲ႔အမွ် ခႏၶာကိုယ္တခုလံုးမွာ ရွိတဲ့ ကိုယ္တြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြ တျဖည္းျဖည္း ပ်က္ဆီးလာတယ္။ ေသြးခဲတာ၊ႏွလံုးေရာင္တာ၊ အဆုတ္ထိခိုက္တာနဲ႔ ေလျဖတ္တာမ်ိဳး ျဖစ္နိင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္မွာ ေရာဂါပိုဆိုးတတ္ၿပီး ကေလးကိုပါထိခိုက္တတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ ကိုယ္ဝန္ပ်က္က်တယိ။ စိတ္ဖိစီးမႈနဲ႔ သက္ဆိုင္တာမ်ားလို႔ စိတ္ကိုပါ ေလ့က်င့္ေပးရင္ ပိုေကာင္းပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ တရားထိုင္တာကို အက်ိဳးရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယိ။ အနည္းဆံုး (၁၅)မိနစ္ တရားထိုင္ပါ။ ေလ့က်င့္ခန္း လႈပ္ရွားပါ။ ေန႔စဥိ (၂၀)မိနစ္ခန္႔ လမ္းေလွ်ာက္ျခင္းဟာ စိတ္အတြကိသာမက ေရာဂါအတြက္ပါ အက်ိဳးရွိႏိုင္တယ္။ ေနေရာင္ထဲ အေဆာင္းအကာမပါပဲ မထြက္ပါနဲ႔။

ဘာေတြေရွာင္မလဲ

• လူဆန္ပဲပင္(alfalfa) ေရွာင္ပါ။ အယ္လ္ဖဲဖာ ထဲမွာပါတဲ့ အမိုင္ႏိုငိအက္ဆစ္ canavanine က ခုခံအားကို ျဖစ္ေစလို႔ လကၡဏာကို ပိုဆိုးေစႏိုင္တယ္။

• ပ်ားရည္၊ ပ်ားသလက္ေရွာင္ပါ။

• ႏြားႏို႔၊ မလိုငိ၊ ေထာပတ္၊ပ်ားရည္၊ေရခဲမုန္႔ ေရွာင္ပါ။

• အဆီ၊အဆိမ့္၊အအီစာ ေလွ်ာ့စားပါ။

• ေဆာ္လမြန္၊တူနာ၊ဆာဒင္းငါး မ်ားမ်ားစားပါ။

• သိပၸံနည္းက် လက္ခံထားတာမရွိပမယ္ ့ခရမ္းခ်ဥ္သီး၊ အာလူး၊ င႐ုတ္ေကာင္း၊ ေျမေအာက္ သစ္သီးဝလံေတြ ေရွာင္ႏိုင္ရင္ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး
၇.၄.၁၅