ဥပုသ္ေစာင့္ရျခင္း၏ ရည္ရြယ္ခ်က္

ဥပုသ္ေစာင့္ရျခင္း၏ ရည္ရြယ္ခ်က္
********************************

ဗုဒၶသာသနာဝင္ေလာက၌ သာသနာေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ ဗုဒၶသာသနာဝင္ ကေလးငယ္မ်ားအတြက္ သာသနာေရး သင္တန္းေက်ာင္း သီးျခားမ႐ွိျခင္းသည္ ဗုဒၶသာသနာအတြက္ ဟာကြက္ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္ေနပါသည္။ ယင္းဟာကြက္ကို အဘယ္သို႔ ပိတ္ဆို႔ဖာေထးၾကပါမည္နည္း။ ယင္းဟာကြက္သည္ သာမန္ဟာကြက္ မဟုတ္ပါ။ ႀကီးက်ယ္လွေသာ ဟာကြက္ႀကီးပါ။ ဗုဒၶသာသနာဝင္အမ်ားစုကလည္း ေက်ာင္းကန္ဘုရား သြားတဲ့အခါ ကေလးမ်ားကို ေခၚသြားေလ့ မ႐ွိၾကပါ။ ယင္းသည္လည္း ဟာကြက္ႀကီးတစ္ခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ယင္းဟာကြက္ေတြေၾကာင့္ ဗုဒၶသာသနာဝင္ ကေလးမ်ားသည္ ငယ္စဥ္က သာသနာေရးႏွင့္ပတ္သက္တဲ့ ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာလုပ္ငန္းမ်ားအေၾကာင္း မသိ႐ွိ နားမလည္ခဲ့ၾကပါ။

ယင္းသို႔ ေက်ာင္းေနခ်ိန္၌လည္း နားမလည္၊ ေက်ာင္းမွထြက္၊ သို႔မဟုတ္ ေကာလိပ္တက္ခ်ိန္၌လည္း နားမလည္၊ အိမ္ေထာင္က်ခ်ိန္၌လည္း နားမလည္၊ ဤသို႔ျဖင့္ ေသသြားသူလည္း အမ်ားႀကီးပင္။ ယင္းအၾကားမွ သိခ်င္သူမ်ားက သိေအာင္ ၾကံေဆာင္ေလ့လာပါမွ သိႏိုင္ပါသည္။ သိခ်င္သူတစ္ေယာက္က ဤသို႔ စာေရးေလွ်ာက္ထားလာပါသည္။

ဆရာေတာ္ဘုရား ----

တပည့္ေတာ္ ႐ုိေသစြာ ေမးျမန္းေလွ်ာက္ ထားအပ္ပါသည္ဘုရား။ လူပုဂၢိဳလ္တို႔ ခံယူေဆာက္တည္အပ္ေသာ ႐ွစ္ပါးသီလတြင္ ပါဝင္သည့္ ေနာက္ဆံုးသံုးပါး၏ အဓိပၸါယ္ကို အက်ယ္တဝင့္ သိလိုပါသည္ဘုရား။

မိ႐ုိးဖလာ လက္ခံထားေသာ ေယဘုယ် အဓိပၸါယ္မ်ားကို သိ႐ွိပါေသာ္လည္း အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ အေၾကာင္းအက်ိဳးမသိဘဲ မ႐ွင္းလင္းသည့္အခ်က္မ်ား ႐ွိေနပါသည္ဘုရား၊ ဥပမာအားျဖင့္-

(၁) ႐ွစ္ပါးသီလ ယူထားသူသည္ ထန္းလ်က္ ခ်ိဳခ်ဥ္ စသည္တို႔ကို မြန္းလြဲညစာအျဖစ္ သံုးေဆာင္ရန္ သင့္, မသင့္၊

(၂) ႐ွစ္ပါးသီလယူထားသူသည္ ခုတင္၊ ဆိုဖာ၊ ေမြ႕ရာတို႔ ေပၚတြင္ အသံုးျပဳေနထိုင္ခြင့္ ႐ွိ, မ႐ွိ၊

(၃) ႐ွစ္ပါးသီလယူထားသူသည္ စီးပြားဥစၥာအလို႔ငွါ ေစ်းေရာင္း၊ ေစ်းဝယ္၊ ႐ုံးလုပ္ငန္း လုပ္ႏိုင္ခြင့္ ႐ွိ, မ႐ွိ၊

(၄) ႐ွစ္ပါးသီလ ယူထားသူသည္ ေလာကီဆိုင္ရာ အေတြး အေခၚ စာေပ ဘာသာရပ္ အတတ္ပညာတို႔ကို သင္ယူခြင့္၊ ေဆြးေႏြးခြင့္၊ ေဟာေျပာခြင့္ ႐ွိ, မ႐ွိ စသည့္အခ်က္မ်ား ျဖစ္ပါသည္။

ထို႔ျပင္ ``႐ွစ္ပါးသီလ ေဆာက္တည္ရျခင္း၏ ရည္ရြယ္ခ်က္ အက်ိဳးတရားတို႔ကိုလည္း သိ႐ွိလိုပါသည္ဘုရား၊ ဆရာေတာ္ဘုရား သင့္ေတာ္သည့္အခ်ိန္၊ သင့္ေတာ္သည့္ေနရာတြင္ ေျဖေပးေစလိုပါသည္ ဘုရား၊ ျပည့္စံုစြာေျဖဆိုၿပီး ေရးသားၿပီး႐ွိပါကလည္း တပည့္ေတာ္အား ၫႊန္ျပေပးပါရန္ ေလွ်ာက္ထားပါသည္ဘုရား´´

ေမာင္ဟန္ထြန္းခိုင္
(ေမာ္လၿမိဳင္တကၠသိုလ္)
၇-၁၁-၁၉၉၄

တရားေဟာအၿပီး ေမာင္ဟန္ထြန္းခိုင္ ေမးေလွ်ာက္ေသာ အေမးျဖစ္၏။ ေမာင္ဟန္ထြန္းခိုင္ရဲ႕ အေမးကို ငါးသိုင္းေခ်ာင္းေရာက္မွပဲ ေျဖႏိုင္ပါတယ္။ အေမးကစံုေတာ့ ျခံဳငံုၿပီး စံုေအာင္ေျဖပါမယ္၊ အေမးအစဥ္အတိုင္းေတာ့ က်ခ်င္မွက်ပါမယ္၊ အေျဖေတာ့ စံုေအာင္ ေျဖပါမယ္။

ဦးစြာပထမ ဥပုသ္အဓိပၸါယ္က စၿပီး ႐ွင္းပါမယ္။ `ဥပုသ္´ ဟူေသာစကားသည္ `ဥေပါသထံ´ ဟူေသာ ပါဠိမွဆင္းသက္လာေသာ ပါဠိသက္ေဝါဟာရစကားျဖစ္ပါသည္။ ယင္း ဥေပါသထ ဟူေသာပါဠိကို ပုဒ္ခြဲေသာ္ `ဥပ+ဝသထ´ ဟုခြဲရပါသည္။ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ေသာ္ `ဥပ´ညစာ မစားျခင္း၊ သူ႔အသက္ မသတ္ျခင္း စေသာ အက်င့္ေကာင္းႏွင့္ ျပည့္စံု၍ `ဝသထ´ ေနျခင္းဟု ဖြင့္ဆိုရပါသည္။ ညစာ မစားျခင္း၊ သူ႔အသက္ မသတ္ျခင္းစေသာ အဂၤါ႐ွစ္ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ သီလကို ခံယူေဆာက္တည္၍ ဘုရားဂုဏ္ေတာ္၊ တရားဂုဏ္ေတာ္ စေသာအာ႐ုံမ်ားကို အာ႐ုံျပဳကာ ဘာဝနာပြားလ်က္ အကုသိုလ္စိတ္မ်ား မျဖစ္ေစဘဲ မိမိစိတ္စင္ၾကယ္ေအာင္ ေစာင့္စည္း ေနထိုင္မႈကို `ဥပုသ္ေစာင့္သည္´ ဟုေခၚပါသည္။

သို႔ျဖစ္၍ မနက္ျဖန္ ဥပုသ္ေစာင့္မည္ဟု ၾကံစည္သူသည္ ဥပုသ္ေစာင့္သည့္အခိုက္တြင္ အိမ္မႈကိစၥတို႔ကို ရြက္ေဆာင္ျခင္းငွါ မေလ်ာ္ေသာေၾကာင့္ ယေန႔ထိုအခါကပင္ အိမ္မႈကိစၥမ်ားကို တာဝန္႐ွိသမွ် ၿပီးစီးေအာင္ စီမံထားသင့္ပါသည္။ ခ်က္ျပဳတ္ ေကြၽးေမြးမည့္သူ အဆင္သင့္႐ွိလွ်င္ နက္ျဖန္ မိမိစားဖို႔အတြက္ ေျပာျပစီစဥ္ထားသင့္ပါသည္။ ဥပုသ္ေစာင့္မည့္ေန႔၌ ခါတိုင္းထက္ပိုၿပီး ေကာင္းေကာင္းစားဖို႔ေတာ့ မစီမံသင့္ပါ။ ခ်က္ျပဳတ္ေကြၽးေမြးမည့္သူမ႐ွိလွ်င္ ဥပုသ္ေန႔ ကိစၥနည္းေအာင္ ၿပီးစီးေကာင္းတဲ့ စားဖြယ္မ်ားကို စီမံၿပီး ဥပုသ္ေန႔ အာ႐ုဏ္တက္ခ်ိန္ကပင္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ကိုယ္လက္သုတ္သင္၍ စိတ္ၾကည္လင္႐ုံမွ် သန္႔႐ွင္းသည့္အဝတ္ကို ဝတ္ဆင္ရပါမည္။

ပန္းနံသာလိမ္းက်ံမႈ အထူးတလည္ ျပင္ဆင္မႈ မျပဳလုပ္ဘဲ ခပ္ေစာေစာ သီလေဆာက္တည္ၿပီး မိမိတစ္ကိုယ္တည္းေန၍ အေဖာ္ႏွင့္ေနသင့္သူျဖစ္က သေဘာတူ အေဖာ္ႏွင့္တကြ တရားႏွလံုးက်င့္သံုး၍ လည္းေကာင္း ေနထိုင္ရပါ၏။

သို႔မဟုတ္ တရားစာေပမ်ားကိုမူလည္း ဖတ္႐ႈ၍ ေနထိုင္ရပါ၏။ သို႔မဟုတ္ ဘုရားေဟာ ဓမၼကၡန္က်က် ေဟာေျပာမည့္ ပုဂၢိဳလ္႐ွိလွ်င္လည္း တရားနာေနသင့္ပါ၏။ သို႔မဟုတ္ အခ်င္းခ်င္းလည္း တရားစကား ေျပာဆိုေဆြးေႏြး ေမးျမန္းစံုစမ္း ေနရပါ၏။ ညဥ့္အခ်ိန္သို႔ေရာက္တဲ့အခါ မိမိ၏ သီလကိုျပန္၍ ဆင္ျခင္ၿပီးလွ်င္ အရိယာသူေတာ္ေကာင္း၊ ရဟႏၲာအေပါင္းႏွင့္ ယေန႔အတြက္ မိမိတူမွာပံုကို ေအာက္ေမ့ေနရပါ၏။

နံနက္ အာ႐ုဏ္တက္၌ မိမိရည္မွန္းထားေသာ အခ်ိန္ေစ့ေသာအခါ အလိုအေလ်ာက္ ႐ွစ္ပါးသီလ မ႐ွိေတာ့ဘဲ ငါးပါးသီလသာ က်န္ရစ္ပါေတာ့သည္။ ယခုေခတ္ အခ်ိဳ႕အရပ္ေဒသမ်ား ဥပုသ္သီလကိုခ်ကာ ငါးပါးသီလကို ထပ္ယူဖြယ္မလိုပါ။

မွန္ပါသည္။ ဥပုသ္သီလသည္ အခ်ိန္ကာလပိုင္းျခား၍ ေစာင့္အပ္ေသာ ဥပုသ္သီလ၊ အသက္ထက္ဆံုးေစာင့္အပ္ေသာ ငါးပါးသီလဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳး႐ွိရာ ယခုေခတ္ အမ်ားေစာင့္သံုးေသာ ဥပုသ္သီလကို အခ်ိန္ကာလပိုင္းျခား၍ ေစာင့္သံုးေသာ ဥပုသ္သီလသာျဖစ္၍ အခ်ိန္ေစ့က က်သြားပါသည္။ ခ်ဖြယ္မလိုပါ။

ယခုေခတ္ကာလ သီလေဆာက္တည္သလို သီလေဆာက္တည္တုန္းက တစ္ပါးစီခြဲ၍ ပါဏာတိပါတာ စသည္ျဖင့္ ေဆာက္တည္ၾကေသာေၾကာင့္ ႐ွစ္ပါးသီလတြင္ တစ္ပါးပ်က္က တစ္ပါးပဲ အက်ိဳးမရပါ။ က်န္ခုႏွစ္ပါးအတြက္ အက်ိဳး႐ွိပါေသးသည္။

ယခုျပခဲ့ေသာ အစီအစဥ္အတိုင္း က်နစြာ ေစာင့္သံုးအပ္ေသာ ဥပုသ္သီလ၏အက်ိဳးမွာ ဇမၺဴဒိပ္တစ္ကြၽန္းလံုးကို အုပ္စိုးရေသာ မင္း၊ မိဖုရားအျဖစ္မ်ိဳးထက္ ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားသည္ဟု ဘုရား႐ွင္ ေဟာပါသည္။

မွန္ပါသည္။ မင္း၊ မိဖုရားအျဖစ္ျဖင့္ ဇမၺဴဒိပ္ကြၽန္းကို အုပ္စိုးရျခင္းမွာ လူ႔စည္းစိမ္မွ်သာျဖစ္၍ နတ္စည္းစိမ္ကိုေထာက္လွ်င္ ေအာက္က်ေနာက္က် ေသးႏုပ္လွပါေသးသည္။ ထိုစည္းစိမ္လည္း တစ္ဘဝသာ ျဖစ္ပါ၏။ က်နစြာေစာင့္အပ္ေသာ ဥပုသ္သီလ၏ အက်ိဳးကား လူမင္း၊ နတ္မင္းစည္းစိမ္ အႀကိမ္အမ်ားပင္ ရႏိုင္ပါသည္။ ဥပုသ္ေစာင့္ရာ ႐ွစ္ပါးသီလခံယူၿပီး႐ုံမွ်ျဖင့္ အက်ိဳးမ်ားသင့္သေလာက္ မမ်ားေသးပါ။ သီလခံယူေဆာက္တည္ၿပီးေနာက္ မိမိစိတ္ကို စင္ၾကယ္သန္႔႐ွင္းေအာင္ အားထုတ္ႏိုင္မွသာ အက်ိဳးမ်ားပါသည္။ ဥပမာဆိုေသာ္ ဦးေခါင္းကို တန္ဆာဆင္လိုေသာ အမ်ိဳးသမီးသည္ ဆံပင္ကို စင္ၾကယ္စြာ ေခါင္းေလွ်ာ္ရ၏။ ေခါင္းမေလွ်ာ္ဘဲ ဖီးလိမ္းျပင္ဆင္ၿပီးလွ်င္ အနံမေကာင္းသကဲ့သို႔ သီလတန္ဆာျဖင့္ ဆင္ထားသူသည္လည္း မိမိ၏စိတ္ကို ေလာဘ၊ ေဒါသ စေသာ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးတို႔မွ စင္ၾကယ္ေအာင္ေစာင့္သံုးႏိုင္မွသာ ရသင့္သမွ် အက်ိဳးမ်ားကို အျပည့္အစံု ရႏိုင္ပါသည္။

ဥပုသ္သီလ ယူထားသူသည္ ေစ်းေရာင္း၊ ေစ်းဝယ္၊ ႐ုံးလုပ္ငန္းမ်ား လုပ္ႏိုင္ခြင့္႐ွိပါသည္။ သီလမပ်က္ေအာင္ လုပ္ပါ၊ သီလအက်ိဳးေတာ့ ဆိုသလို အျပည့္အဝမရႏိုင္ပါ။

ေလာကီဆိုင္ရာ အေတြးအေခၚ၊ စာေပ၊ ဘာသာရပ္ အတတ္ပညာတို႔ကို သင္ယူခြင့္၊ ေဆြးေႏြးခြင့္၊ ေဟာေျပာခြင့္ ႐ွိပါသည္။ သီလမပ်က္ေအာင္ ျပဳပါ။ ႐ွစ္ပါးသီလတြင္ ပါဝင္သည့္ ေနာက္ဆံုးသိကၡာပုဒ္သံုးပါးမွာ အျဗဟၼစရိယ သိကၡာပုဒ္ လံုျခံဳေရးအတြက္ အျခံအရံေတြ ျဖစ္ပါသည္။ မွန္ပါသည္။ ငါးပါးသီလ ေဆာက္တည္သူသည္ ဇနီးေမာင္ႏွံအခ်င္းခ်င္း ေပါင္းသင္းဆက္ဆံခြင့္ ရပါသည္။ ႐ွစ္ပါးသီလ ေစာင့္သူသည္ ဇနီးေမာင္ႏွံအခ်င္းခ်င္း ဆက္ဆံမႈကိုပါ ေ႐ွာင္ၾကဥ္ရပါသည္။

ညစာမစားျခင္းအတြက္ ကိစၥနည္းလွ်င္ တရားအာ႐ုံျပဳဖို႔ရန္ အခ်ိန္မ်ားစြာရေစျခင္း၊ ေလာကီအာ႐ုံ ကာမဂုဏ္သို႔ စိတ္မဝင္စားေအာင္ ခ်ဳပ္တီးထားၿပီးသားျဖစ္ျခင္း အက်ိဳး႐ွိပါသည္။ ေကာင္းမြန္ေသာညစာမ်ားကို စားေသာက္၍ ေပ်ာ္ပါးၾကသည္။ ညစာ စားမႈသည္ ေလာကီအာ႐ုံ ကာမဂုဏ္ဘက္ကိုသာ စိတ္ၫႊတ္ေစရကား အျဗဟၼစရိယာ သိကၡာပုဒ္ကို ထိခိုက္ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ညစာေ႐ွာင္မႈသည္ ကိစၥနည္း၍ တရားအာ႐ုံျပဳခ်ိန္ မ်ားစြာရျခင္း၊ ေလာကီအာ႐ုံ ကာမဂုဏ္ဘက္သို႔ စိတ္မဝင္စားေအာင္ ခ်ဳပ္တီးျဖစ္ျခင္းအက်ိဳးကို ရေစႏိုင္သည္ဟု မွတ္ပါ။

ကျခင္း၊ သီဆိုျခင္း၊ တီးမႈတ္ျခင္းမ်ားကို ၾကည့္႐ႈ နားေထာင္တဲ့အခါ မိမိစိတ္ကို စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ (ကာမစိတ္ကို တိုးပြားေစ၊ မတိုးပြားေစ)။ ပန္း၊ နံ႔သာေပါင္းေတြႏွင့္ ၿဖီးလိမ္းျပင္ဆင္တဲ့အခါမွာလည္း သတိျပဳပါ၊ (ကာမဂုဏ္ အာ႐ုံစိတ္ေတြ ႏိုးႂကြေစ၊ မႂကြေစ)။ အမွန္က နစၥ ဂီတ သိကၡာပုဒ္သည္ အထူးသျဖင့္ ရာဂႏိုးႂကြေစမႈကို တားျမစ္ခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ ဥစၥာသယန သိကၡာပုဒ္အရ အေျခ တစ္ေထာင့္ထြာထက္႐ွည္ေသာ အိပ္ရာ၊ ခုတင္၊ ကုလားထိုင္ စသည္မ်ားကို ဆိုလိုပါတယ္။ ႐ုိး႐ုိး အိပ္ေနက် တစ္ေထာင့္ထြာထက္ မျမင့္ေသာ အိပ္ရာ၊ ခုတင္မ်ားကို မဆိုလိုပါ။

ျမတ္ေသာေနရာဟူသည္ စည္းစိမ္အားေလ်ာ္စြာ ခံစား စံစားေလ့႐ွိၾကေသာ အေတြ႕အထိေကာင္းေသာ လက္ေလးသစ္မက အေမြး႐ွည္ေသာ သားေမြးအခင္း၊ ျခေသၤ့၊ သစ္, က်ား အ႐ုပ္မ်ားျဖင့္ ခမ္းနားဆန္းၾကယ္ေသာ သားေမြးအခင္း၊ ေရြခ်ည္ေငြခ်ည္ တို႔ျဖင့္ခ်ဳပ္လုပ္ထားေသာ ပိုးဖဲအခင္း၊ လဲ၊ ဝါဂြမ္း သြတ္ထားေသာေမြ႕ရာမ်ိဳးကို ဆိုလိုပါသည္။ မသံုးစြဲသင့္ပါ။ အုန္းဆံေမြ႕ရာ၊ အဝတ္အစား၊ ပိုးခ်ည္ သေဘာပါေသာ ေမြ႕ရာမ်ိဳးကို သံုးေဆာင္ႏိုင္ပါသည္။ အခ်ဳပ္ေျပာရေသာ္ ဥပုသ္ေစာင့္ရာ၌ ``အျဗဟၼစရိယ ဝိကာလေဘာဇန၊ နစၥ၊ ဂီတ၊ ဥစၥာသယန´´ သိကၡာပုဒ္ (၄) ပုဒ္ကို ေစာင့္ေသာအခါ မျဖစ္ေအာင္ထိန္းရမည့္ အကုသိုလ္စိတ္မ်ား ေပၚလာတတ္ပါသည္။ ထိုစိတ္မ်ားကား ကာမဂုဏ္စိတ္၊ ကိေလသာစိတ္မ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။

ထင္႐ွားေအာင္ျပရပါလွ်င္ ခမ္းနားေသာအိပ္ရာ ေနရာ၌ အိပ္စက္ေနထိုင္ျခင္း၊ ၿဖီးလိမ္းျပင္ဆင္ျခင္း၊ သီဆို ကျပ တီးမႈတ္ျခင္း၊ ညစာစားျခင္းတို႔သည္ ကိေလသာစိတ္ကို ေသြးေဆာင္ေခၚယူေသာ အျပဳအမူမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ထိုကိေလသာစိတ္၊ ကာမစိတ္တို႔ကို ပိတ္ဆို႔ဖို႔ရာ ေနာက္ဆံုးသိကၡာပုဒ္ကို ေဆာက္တည္ရသည္ဟု မွတ္ပါ။

မဖ်ားနာေသာသူအား ထန္းလ်က္ကို အရည္က်ိဳေသာက္ရပါတယ္။ ဖ်ားနာသူသာ အလံုးလိုက္ စားေကာင္း၍ ဥပုသ္သည္မ်ား ထန္းလ်က္၊ ခ်ိဳခ်ဥ္ အလံုးလိုက္ မစားေကာင္းပါ။ ေရေဖ်ာ္ၿပီး အဖတ္မပါေအာင္စစ္ေသာက္ပါ။ အဖတ္မပါေသာ မန္းက်ည္းေဖ်ာ္ရည္ စေသာ အေဖ်ာ္ရည္မ်ား အဲသည္လိုပဲမွတ္ပါ။ အဓိပၸါယ္က က်ယ္ဝန္းေတာ့ ဤမွ်ႏွင့္ပဲ နိဂံုးခ်ဳပ္ရေစေတာ့။

အားလံုးသႏၲာန္၊ အျမင္မွန္၊ လ်င္ျမန္ရေစေသာ္ .....

ဓမၼဒူတဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး
အ႐ွင္ပညာေဇာတ

(လက္ေရြးစင္ ေဆာင္းပါးေပါင္းခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ)

Credit - Shwe Nyar Thar

မိုးကုတ္သူ မိုးကုတ္သားတိုင္သိထားသင့္တဲ႔ မိုးကုတ္ သမိုင္းအျပည့္အစံု

မိုးကုတ္သူ မိုးကုတ္သားတိုင္သိထားသင့္တဲ႔  မိုးကုတ္ သမိုင္းအျပည့္အစံု
====================
မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ျမန္မာနိုင္ငံအထက္ပိုင္း၊ မႏၲေလးတိုင္းေဒသႀကီး၊ ျပင္ဦးလြင္ခရိုင္တြင္ ပါဝင္ေသာ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္၏ ႐ုံးစိုက္ၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ကမာၻတြင္ အေကာင္းဆုံး ပတၱျမား သည္ မိုးကုတ္မွ ထြက္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပတၱျမား၊ နီလာ စေသာ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ထြက္ရာေဒသအျဖစ္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ သာမက ကမာၻတြင္ ထင္ရွားသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္စက မိုးကုတ္မွာ ခရိုင္ျဖစ္၍ ပတၱျမားတြင္းခရိုင္ဟု တြင္သည္။
မာတိကာ

    ၁ ပထဝီဝင္
        ၁.၁ တည္ေနရာ
        ၁.၂ ရာသီဥတု
        ၁.၃ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ႏွင့္ေရဆင္း
    ၂ လူဦးေရ
    ၃ စီးပြားေရး
    ၄ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး
    ၅ သစ္ေတာ
    ၆ လူမႈေရး
    ၇ ဘာသာေရး
    ၈ သမိုင္းေၾကာင္း
    ၉ အမည္ရင္းျမစ္
        ၉.၁ မိန္းကု
        ၉.၂ မိန္းကြတ္
        ၉.၃ မိန္းကတ္
        ၉.၄ မိုးခ်ဳပ္
    ၁၀ ျမန္မာ့သမိုင္းအစမွ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္အထိ
    ၁၁ ၁၈၈၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္အထိ
    ၁၂ ဓာတ္ပုံမ်ား
        ၁၂.၁ ၁၉၂၀ ဝန္းက်င္မွ ဓာတ္ပုံမ်ား
    ၁၃ ကိုးကား
ပထဝီဝင္
တည္ေနရာ

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ေျမာက္လတၱီက်ဳ႕ ၂၂-ဒီဂရီ ၅၀-မိနစ္ႏွင့္ ၂၃-ဒီဂရီ ၃၀-မိနစ္ၾကား၊ အေရွ႕ေလာင္ဂ်ီက်ဳ႕ ၉၆-ဒီဂရီ ၁၁-မိနစ္ႏွင့္ ၉၆-ဒီဂရီ ၄၅-မိနစ္ၾကားတြင္ တည္ရွိၿပီး အက်ယ္အဝန္းမွာ အေရွ႕ႏွင့္အေနာက္ မိုင္(၃၀)၊ ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္ (၁၅.၁၂)မိုင္ရွိၿပီး ဧရိယာစုစုေပါင္း (၄၅၀.၆၀) စတုရန္းမိုင္ ရွိပါသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ရွမ္းျပည္နယ္ေျမာက္ပိုင္း ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္၏ အေနာက္ဖက္စြန္းတြင္ တည္ရွိသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဖက္ႏွင့္ ေျမာက္ဖက္တြင္ မိုးမိတ္ၿမိဳ႕နယ္၊ ေတာင္ဖက္တြင္ ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕နယ္၊ အေနာက္ဖက္တြင္ သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕နယ္တို႔ တည္ရွိသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ဧရာဝတီျမစ္၏ အေရွ႕ဖက္ (၃၆)မိုင္ ကြာေဝးၿပီး ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ အျမင့္ေပ (၃၈၀၀)တြင္ တည္ရွိေသာ ေတာင္ေပၚၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။
ရာသီဥတု

အပူပိုင္းေဒသအတြင္း က်ေရာက္ေသာ္လည္း ျမင့္မားေသာ ေတာင္တန္းႀကီးမ်ား ရွိေသာေၾကာင့္ သမေႏြးစြတ္စိုေသာ ရာသီဥတုကို ခံစားရပါသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕မွာ ေတာင္ေပၚေဒသျဖစ္၍ ေအးျမေသာ ရာသီဥတုရွိကာ အျမင့္ဆုံးအပူခ်ိန္ ၉၅.၄ဒီဂရီ ဖာရင္ဟိုက္ႏွင့္ အနိမ့္ဆုံးအပူခ်ိန္ ၃၀.၂ဒီဂရီ ဖာရင္ဟိုက္ ရွိပါသည္။ ပုံမွန္မိုးေရခ်ိန္မွာ (၁၀၇.၅၈)လက္မ ျဖစ္ၿပီး ပုံမွန္မိုး႐ြာရက္မွာ (၁၃၅.၇)ရက္ ျဖစ္ပါသည္။ ေလတိုက္ႏႈန္းမွာ ပုံမွန္အားျဖင့္ အေနာက္ေတာင္ဘက္မွ တစ္နာရီလွ်င္ တစ္မိုင္မွ ငါးမိုင္ခန႔္အထိ တိုက္ခတ္ေလ့ရွိၿပီး ရာသီဥတုဆိုး႐ြားေသာ အခ်ိန္မ်ား၌ ေျမာက္ဘက္၊ အေရွ႕ေျမာက္ဘက္ႏွင့္ အေနာက္ေတာင္ဘက္မ်ားမွ တစ္နာရီလွ်င္ (၂၅)မိုင္ထိ တိုက္ခတ္ေလ့ရွိပါသည္။ ေတာမ်ားဖုံးလႊမ္းလ်က္ရွိေသာ ေတာင္မ်ားျဖင့္ ဝန္းရံလ်က္ရွိေသာေၾကာင့္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ ပတ္ဝန္းက်င္ရႈခင္းမွာ သာယာေပသည္။ ေတာင္ကုန္းျမင့္ေပၚ တြင္ တည္ရွိသျဖင့္ အျခား ေျမျပန႔္ေဒသမ်ားထက္ ေအးေသာ ဥတုရွိသည္။ ေဆာင္းရာသီတြင္ ဖာရင္ဟိုက္ ၃၇ ဒီဂရီအထိပင္ က်ဆင္းတတ္သည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕၏ အေနာက္ေျမာက္ဘက္ ၁ဝ မိုင္ကြာတြင္ရွိေသာ ဗားနဒ္ၿမိဳ႕မွာ ပို၍ ျမင့္ေသာေၾကာင့္ ပို၍ပင္ ေအးေသးသည္။
ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ႏွင့္ေရဆင္း

ဘူမိေဗဒပညာရွင္မ်ား၏ ခန႔္မွန္းတြက္ခ်က္မႈအရ မိုးကုတ္ေဒသ ေအာက္ခံေက်ာက္ဖ်ာထုသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ သက္တမ္းအရင့္ဆုံး ေက်ာက္ဖ်ာထုမ်ားတြင္ တစ္ခုအပါအဝင္ျဖစ္သည္။ မိုးကုတ္ေဒသသည္ ေတာင္ကုန္း ေတာင္တန္းမ်ား ထူထပ္ၿပီး ေျမျပန႔္လြင္ျပင္မ်ား နည္းပါးသည္။ ေရနီေခ်ာင္းသည္ ေက်းနီေတာင္မွ စိမ့္ေရ၊ စမ္းေရမ်ားကို အေျချပဳ၍ ၿမိဳ႕လယ္ရွိ ရပ္ကြက္မ်ားကို ျဖတ္သန္းစီးဆင္းလာၿပီး တပ္သားေတာင္မွ စိမ့္ေရ၊ စမ္းေရတို႔ကို အေျချပဳ၍ စီးဆင္းလာေသာ ေရပူေခ်ာင္းႏွင့္ ေတာင္ကခ်င္ရပ္ကြက္အနီးတြင္ ေပါင္းဆုံကာ နမ့္ပယ္ေခ်ာင္းအတြင္းသို႔ စီးဝင္သည္။ မိုးကုတ္ေဒသတစ္ဝိုက္ရွိ အျမင့္ဆုံးေတာင္မ်ားမွာ

    ေတာင္မင္းေတာင္(ေတာင္မဲေတာင္) - ၇၅၄၄ ေပ
    ေက်းနီေတာင္ - ၆၇၃၃ ေပ
    ေတာင္ေတာ္ - ၆၂၂၃ ေပ
    ၿမိဳ႕ျမင္ေတာင္ - ၅၉၅၅ ေပ
    ထင္းရႉးေတာင္ - ၅၆၀၆ ေပ
    ပင့္ကူေတာင္ - ၅၃၄၅ ေပ
    ေဒၚနန္းၾကည့္ေတာင္ - ၅၂၇၇ ေပ တို႔ျဖစ္သည္။ ထိုေတာင္မ်ား၏အၾကားရွိ ခ်ိဳင့္ဝွမ္းတြင္ ခပ္ခြက္ခြက္တည္ရွိေပေသာေၾကာင့္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕၏ ပုံသဏၭာန္သည္ ဒယ္အိုးသဖြယ္ျဖစ္၏။

လူဦးေရ

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ၿမိဳ႕ေပၚရပ္ကြက္အုပ္စု (၅)အုပ္စု၊ ေက်း႐ြာအုပ္စု (၃၀)၊ ေက်း႐ြာေပါင္း (၁၃၂)႐ြာရွိ၍ လူဦးေရမွာ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စာရင္းအရ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ရွိ လူဦးေရမွာ ၇၇,၆၀၉ ေယာက္[၁] ျဖစ္သည္။ လူဦးေရသိပ္သည္းမႈမွာ တစ္စတုရန္းမိုင္တြင္ (၃၉၈)ဦး ရွိပါသည္။ ၿမိဳ႕ျပႏွင့္ ေက်းလက္လူဦးေရ အခ်ိဳးမွာ(၁:၁.၈၁)ျဖစ္ပါသည္။ က်ား-မ လူဦးေရ အခ်ိဳးမွာ (၁:၀.၉၁)ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားဆုံး ေနထိုင္ၾကေသာ လူမ်ိဳးမွာ ဗမာ၊ ရွမ္း၊ လီဆူ၊ ပေလာင္၊ ေဂၚရခါးႏွင့္ တ႐ုတ္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
စီးပြားေရး

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တို႔တြင္ ေနထိုင္သူတို႔သည္ ေက်ာက္တြင္းမ်ားကို အမွီသဟဲျပဳ၍ ေနသူမ်ားျဖစ္ရကား ေက်ာက္မ်ားတူးေဖာ္ျခင္း၊ ေက်ာက္ေသြးျခင္း၊ ေက်ာက္မ်ားျဖင့္ အထည္ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ေက်ာက္ေရာင္းျခင္း၊ ေက်ာက္ပြဲစားလုပ္ျခင္းတို႔မွာ အဓိကလုပ္ငန္းျဖစ္၏။ ကုန္းျမင့္ေဒသတြင္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ေတာင္ယာမ်ားကိုသာ စိုက္ပ်ိဳးလုပ္ကိုင္သည္။ အစားအေသာက္မ်ားစြာ မထြက္ဘဲ အျခားနယ္မ်ားမွ တင္သြင္း ရသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ေတာင္ေပၚေဒသျဖစ္၍ လယ္ယာေျမကြက္မ်ား ေျပာပေလာက္ေအာင္ မရွိျခင္းေၾကာင့္ ဆန္စပါးမ်ား မထြက္လွေပ။ ၿမိဳ႕ေနလူထုစားသုံးရန္အတြက္ မိုးမိတ္နယ္ႏွင့္ ေအာက္အရပ္ေဒသမွ ဆန္မ်ားကို မွီခိုအားထားရသည္။ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးေရးႏွင့္ ေကာ္ဖီစိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမ်ား အနည္းငယ္ရွိသည္။ မိုးကုတ္တြင္ ၅ ရက္တစ္ေဈးရွိသည္။
လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး

အဓိက လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရးမွာ ကားလမ္းျဖစ္ၿပီး ေရလမ္း၊ မီးရထားလမ္း၊ ေလေၾကာင္းလမ္းမ်ား မရွိေပ။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ကားလမ္းျဖင့္ အေရွ႕ေတာင္ဘက္တြင္ မိုင္းလုံၿမိဳ႕ႏွင့္ (၂၁)မိုင္၊ ေျမာက္ဘက္တြင္ မိုးမိတ္ၿမိဳ႕ႏွင့္ (၂၈)မိုင္၊ အေနာက္ဖက္တြင္ သပိတ္က်င္းၿမိဳ႕ႏွင့္ (၆၀)မိုင္၊ မႏၲေလးၿမိဳ႕ႏွင့္ (၁၂၈)မိုင္ အသီးသီး ကြာေဝးပါသည္။ မိုးကုတ္-ေက်ာက္မဲလမ္းသည္ မိုးကုတ္မွ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ (၇၉)မိုင္ ကြာေဝးၿပီး ဒုတိယကမာၻစစ္ မတိုင္မွီက အထူးအသုံးျပဳခဲ့ေလသည္။ မိုးကုတ္-သပိတ္က်င္းလမ္းတြင္ စရပ္ျဖဴေပျမင့္စခန္းမွာ ေပ ၄,၈၁ဝ အျမင့္ရွိ၍ ထိုေနရာတြင္ သပိတ္က်င္းႏွင့္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္တို႔၏ နယ္နိမိတ္ကို ေက်ာ္ျဖတ္သည္။ ထိုေတာင္ထိပ္မွ ေန၍ ၾကည့္လွ်င္ ဧရာဝတီျမစ္ကိုျမင္ရေပသည္။ ေပ ၄,၅ဝဝ အျမင့္တြင္ရွိေသာ က်ပ္ျပင္မွသည္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ ေရာက္သည္ အထိ ေပ ၇ဝဝ မွ် ေတာက္ေလွ်ာက္ေလွ်ာ၍ ဆင္းသြားရေပသည္။ ယခုအခါ မိုးမိတ္လမ္းမွာ ဗန္းေမာ္သို႔ပင္ ေပါက္ၿပီျဖစ္၍ ဗန္းေမာ္မွတစ္ဆင့္ ျမစ္ႀကီးနားသို႔တိုင္ေအာင္ ေမာ္ေတာ္ကားျဖင့္ သြားနိုင္ေပၿပီ။ မိုးကုတ္မွ ၇၆ မိုင္ကြာေဝးေသာ ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕သို႔လည္း ကားလမ္းေပါက္သည္။
သစ္ေတာ

တစ္ၿမိဳ႕နယ္လုံးရွိ ေျမဧရိယာမွာ (၂၉၀၃၀၅)ဧကရွိၿပီး သစ္ေတာႀကိဳးဝိုင္းအေနျဖင့္ မိုးကုတ္ႀကိဳးဝိုင္း (၇၅၉)ဧက၊ က်ပ္ျပင္ႀကိဳးဝိုင္း (၁၂၈၆)ဧက၊ အုန္းကိုင္းႀကိဳးဝိုင္း (၄၈၁၅)ဧက၊ ကသည္းႀကိဳးဝိုင္း (၁၉၈၇)ဧက၊ ႐ြာသာယာႀကိဳးဝိုင္း (၆၁၄၄)ဧက၊ ေ႐ႊဥေဒါင္းေဘးမဲ့ႀကိဳးဝိုင္း (၁၀၈၅၂)ဧက၊ နမ့္ပန္သဲနီ တိုးခ်ဲ့ႀကိဳးဝိုင္း (၂၁၁၂၀)ဧက၊ နန္းဝ တိုးခ်ဲ့ႀကိဳးဝိုင္း (၁၀၄၄၀)ဧကႏွင့္ ႀကိဳးျပင္ေတာ (၂၅၃၄၀)ဧက ျဖစ္သည္။ သတၳဳတြင္းေျမမွာ (၆၁၂)ဧက ျဖစ္သည္။
လူမႈေရး

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ သာေရး-နာေရး လူမႈကိစၥမ်ားအတြက္ ရပ္ကြက္တိုင္းတြင္ ဧည့္ခံအဖြဲ႕၊ ထမင္းေကြၽးအဖြဲ႕၊ လူပ်ိဳ၊ အပ်ိဳ စသျဖင့္အဖြဲ႕မ်ား ဖြဲ႕ကာ တက္ညီလက္ညီ ဝိုင္းဝန္းကူညီ ေဆာင္႐ြက္ၾကပါသည္။ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး ေတြ႕သည့္အခါ စားၿပီးၿပီလား ဟု ႏႈတ္ဆက္ေလ့ရွိၾကသည္။ တစ္ဦးက ထြက္ခြာသြားသည့္အခါတြင္ က်န္ တစ္ဦးက ေျဖးေျဖးေနာ္ ဟု ႏႈတ္ဆက္ေလ့ရွိၾကသည္။
ဘာသာေရး

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ဗမာ၊ ရွမ္းႏွင့္ ပေလာင္လူမ်ိဳး အမ်ားစုမွာ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္အတြင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေပါင္း (၂၅၀)ခန႔္ ရွိရာ လူဦးေရႏွင့္ ႏွိုင္းယွဥ္လွ်င္ လူ(၈၀၀)တြင္ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၁)ေက်ာင္းႏႈန္း ရွိသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ရွိ ခရစ္ယာန္ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္း အမ်ားစုမွာ လီဆူဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ေဂၚရခါးလူမ်ိဳးမ်ားမွာ ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ဟိႏၵဴဘာသာ မ်ားကို ကိုးကြယ္ၾကပါသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ မြတ္စလင္ဗလီ သုံးခု ရွိပါသည္။ တ႐ုတ္ဘုရားေက်ာင္းမ်ားလည္း သီးသန႔္ရွိသည္။ တ႐ုတ္ဘုရားေက်ာင္းမ်ားမွာ လယ္ဦး ရပ္ရွိ ငါးပါးသီလ ဘုံေက်ာင္းႏွင့္ ေအာင္ခ်မ္းသာ ရပ္ ရွိ ဘုရားတစ္ေထာင္ ဘုံေက်ာင္းတို႔ ျဖစ္ပါသည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ရွိေသာ ဘုရားမ်ားအနက္ ထင္ရွားသည္ကား ပုဂံျပည္ အေလာင္းစည္သူမင္း တည္ခဲ့ေသာ ေဖာင္ေတာ္ဦးဘုရား ေ႐ႊဆင္းတု႐ုပ္ပြားေတာ္ႀကီး ျဖစ္ေပသည္။

သမိုင္းေၾကာင္း

“ကိတ္၊ နဂါး၊ ႂကြက္ သုံးစေဖာ္ယွက္၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေပၚထြက္လာ ဂႏၶာလတိုင္း၊ သမိုင္းပြင့္ဆန္း၊ ပင္သဖန္းဟု၊ ေမာ္ကြန္းထိုးထုတ္၊ ၿမိဳ႕မိုးကုတ္” ဟူေသာ ေရွးေဟာင္းတေပါင္အရ ကိတ္သည္ ၉၊ နဂါးသည္ ၇၊ ႂကြက္သည္ ၅၊ ၄င္းကိုေျပာင္းျပန္ယူေသာ္ ၅၇၉ ျဖစ္ၿပီး ထိုႏွစ္တြင္ သဖန္းပင္႐ြာကို အရင္းတည္ၿပီးမွ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ကို ဆက္လက္တည္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း သိရသည္။ မိုးကုတ္သမိုင္းမ်ားစြာ၏ အဆိုအရ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၅၇၉ ခုႏွစ္ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားႀကီး သိုဟန္ဖက္လက္ထက္တြင္ သူ၏ပိုင္နက္ျဖစ္ေသာ ယခုမိုးကုတ္ၿမိဳ႕ျဖစ္လာမည့္ေနရာသို႔ ရွမ္းမုဆိုးသုံးေယာက္သည္ ေတာလည္ထြက္ရင္း မ်က္ေစ့လည္လမ္းမွားကာ ေရာက္ရွိလာပါသည္။ မိုးလည္းခ်ဳပ္သြားၿပီျဖစ္သျဖင့္ လမ္းစရွာမရေတာ့ဘဲ ေတာေတာင္ေျခရင္းတစ္ခုရွိ သဖန္းပင္ႀကီးတစ္ပင္ေအာက္တြင္ အိပ္လိုက္ရပါသည္။ နံနက္မိုးေသာက္ခ်ိန္ေရာက္ေသာ္ အနီးရွိၿပိဳက်ေနေသာ ေတာင္ေစာင္းတစ္ခုေပၚတြင္ ေကာင္းကင္ယံမွ က်ီးမ်ား၊ စြန္မ်ား ပ်ံဝဲဟစ္ေအာ္ေနေၾကာင္းေတြ႕ရပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ထူးျခားသည္ဆိုၿပီးသြားေရာက္ၾကည့္ရႈရာ အသားတစ္ပမာနီျမန္းေနသည့္ ပတၱျမားေက်ာက္အနီမ်ားကို ေတြရွိရသျဖင့္ ယူေဆာင္ခဲ့ၿပီး မိမိတို႔ အရွင္သခင္ေစာ္ဘြားႀကီးကို ဆက္သခဲ့ၾကပါသည္။ ေစာ္ဘြားႀကီးကလည္း ဆက္သလာေသာ ပတၱျမားေက်ာက္နီမ်ားကို လက္ခံယူၿပီး တန္ဖိုးရွိမွန္းသိေသာေၾကာင့္ ထိုေနရာအားလိုက္လံျပသခိုင္းၿပီး ထိုေနရာကို ေစာင့္ေရွာက္ေစခဲ့ပါသည္။ ထိုပတၱျမားေျမကို ေစာင့္ေရွာက္ရန္ တာဝန္က်သဴမ်ားက သဖန္းပင္ႀကီးအနီးတြင္ ႐ြာတည္ၿပီးေနသည္မွစကာ သဖန္းပင္႐ြာဟု အမည္တြင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္အခ်ိဳ႕မိုးကုတ္သမိုင္းစာအုပ္မ်ားတြင္ မိုးကုတ္အစ သဖန္းပင္ကဟု လည္းေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ သဖန္းပင္႐ြာတြင္ ပတၱျမားတြင္းမ်ားကို ေစာင့္ေရွာက္တာဝန္ယူရေသာ ရွမ္းလူမ်ိဳးမ်ား တျဖည္းျဖည္း မိုးကုတ္ခ်ိဳင့္ဝွမ္းတြင္ တိုးခ်ဲ့ေနထိုင္လာျခင္း၊ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးလုပ္ကိုင္ျခင္းမွေနၿပီး ေနာင္တြင္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ဟု ျဖစ္ေပၚလာရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။[၂]

မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ကို သကၠရာဇ္ ၅၇၉ ခုႏွစ္တြင္ တည္သည္ ဟုဆို၏။ ထိုစဥ္က မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားမ်ား၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုေနာက္တြင္ကား ျမန္မာဘုရင္မ်ားက ပိုင္သည့္ အခါပိုင္ခဲ့၍၊ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားမ်ား၏ လက္တြင္ တည္ၿမဲသည့္ အခါ တည္ၿမဲခဲ့ေလသည္။ သာလြန္မင္းလက္ထက္တြင္ ရွမ္းတို႔ မိုးကုတ္နယ္ေျမကို လက္လႊတ္ရျပန္သည္။ မင္းတုန္းမင္း လက္ထက္တြင္ မိုးကုတ္မွ ပတၱျမားတို႔ကို တူးေဖာ္ၿပီးလွ်င္ အေနာက္နိုင္ငံသားမ်ားႏွင့္ အေရာင္းအဝယ္ ျပဳသည္။ သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျပင္သစ္တို႔သည္ မိုးကုတ္၌ ပတၱျမားတူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ခြင့္ ေတာင္းဆိုရာ သေဘာတူခြင့္ျပဳခ်က္ရသည္တြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ျပင္သစ္တို႔ ျခယ္လွယ္မည္ကို အလြန္စိုးရိမ္ခဲ့သည္။ ခရစ္ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ား မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ သို႔ ခ်ီတက္လာစဥ္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သား ဗိုလ္သာစီႏွင့္ ဗိုလ္႐ြတ္တို႔ဦးေဆာင္ကာ ႐ြပ္႐ြပ္ခြၽံခြၽံ ခုခံတိုက္ခိုက္ ၾကေသး၏။

အဂၤလိပ္တို႔ ျမန္မာနိုင္ငံကို သိမ္းၿပီးသည့္ ေနာက္တြင္ ပတၱျမားတြင္းခရိုင္ဟု ဖြဲ႕စည္းခဲ့၍ မိုးကုတ္သည္ ခရိုင္႐ုံးစိုက္ၿမိဳ႕ ျဖစ္ခဲ့၏။ ၁၉၂ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္ ပတၱျမားတြင္းခရိုင္ကို ဖ်က္လိုက္၍ ကသာခရိုင္ႏွင့္ ေပါင္းလိုက္ေသာအခါ နယ္မွ်သာ ျဖစ္လာလ်က္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ နယ္ပိုင္႐ုံးစိုက္ၿမိဳ႕ျဖစ္လာသည္။ စစ္ၿပီးေခတ္ျဖစ္ေသာ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္နယ္ကို ရွမ္းျပည္နယ္ ေတာင္တန္းေဒသႏွင့္ပူးေပါင္းရန္ ႀကံစည္ေသး သည္။ မေအာင္ျမင္ေပ။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္မွစ၍ ျပင္ဦးလြင္ခရိုင္တြင္ နယ္တစ္ခုအျဖစ္ပါဝင္သြားေလသည္။
အမည္ရင္းျမစ္

မိုးကုတ္ဟူေသာ အမည္သည္ ၿမိဳ႕ေအးဟု အဓိပၸာယ္ရ ေသာ ရွမ္းစကား မိူင္းၵုတ္ႈ မိုင္းကုတ္မွ ေ႐ြ႕ေလ်ာလာသည္ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ၿမိဳ႕ခေမာက္၊ ၿမိဳ႕ဒယ္အိုးဟု အဓိပၸာယ္ရေသာ ရွမ္းစကား မိုင္းကြတ္မွ ေ႐ြ႕ေလ်ာလာသည္ဟူ၍လည္းေကာင္း ယူဆၾကသည္။
မိန္းကု

ရွမ္းဘာသာစကားျဖစ္သည္။ မိန္း မွာ ၿမိဳ႕၊ ကု မွာခေမာက္ ျဖစ္သည္။အဓိပၸာယ္မွာ ခေမာက္ႏွင့္တူေသာၿမိဳ႕ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕မွာ ေတာင္မ်ားကာရံထားသည့္ ခ်ိဳင့္ဝွမ္းႀကီးအတြင္းတြင္ရွိၿပီး ခေမာက္တစ္ခုကို ပက္လက္လွန္ထားသည့္ ပုံႏွင့္တူေသာေၾကာင့္ ယခုကဲ့သို႔ေခၚျခင္းျဖစ္သည္ဟုသိရပါသည္။
မိန္းကြတ္

ရွမ္းဘာသာစကားပင္ျဖစ္သည္။ မိန္း မွာ ၿမိဳ႕၊ ကြတ္ မွာေကာက္ေကြ႕ျခင္း ဟုအဓိပၸာယ္ရသည္။ ေကာက္ေကြ႕ေသာၿမိဳ႕ဟုဆိုလိုပါသည္။ မိုးကုတ္သို႔သြားရာလမ္းမွာ ေကာက္ေကြ႕သည့္ ေတာင္ပတ္လမ္းမ်ားျဖစ္သည္ကတစ္ေၾကာင္း၊ ၿမိဳ႕၏တည္ေနပုံကလည္း ေကာက္ေကြ႕သည့္အေနအထားတြင္ရွိသည္ေၾကာင့္တစ္ေၾကာင္း ဤကဲ့သို႔ ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။
မိန္းကတ္

ရွမ္းဘာသာစကားပင္ျဖစ္သည္။ မိန္းမွာ ၿမိဳ႕၊ကတ္မွာ ခ်မ္းေအးသည္ဟုအဓိပၸာယ္ရသည္။ အလြန္ခ်မ္းေအးသည့္ၿမိဳ႕ဟုဆိုလိုပါသည္။ အမွန္လဲေရခဲသည္အထိေအးဖူးသည့္ ႏွစ္မ်ားရွိသည္။
မိုးခ်ဳပ္

ျမန္မာစကားျဖစ္သည္။ မိုးေစာေစာခ်ဳပ္သည့္အတြက္ မိုးခ်ဳပ္ဟုေခၚၾကရာမွ မိုးကုတ္ဟုျဖစ္လာသည္ဟုဆိုၾကျပန္သည္။
ျမန္မာ့သမိုင္းအစမွ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္အထိ

တစ္ဆယ့္ငါးရာစုႏွစ္ခန႔္က ျဖစ္ခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ပတၱျမားေက်ာက္ ေရာင္းဝယ္ရန္အတြက္ ပထမဦးဆုံး ပဲခူးသို႔ ေရာက္ရွိလာသူ အီတလီလူမ်ိဳး ဗားသီးမား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ပဲခူးမွ ရက္ေပါင္း(၃၀)ခရီးအကြာတြင္ရွိသည့္ ကပၸလန္အရပ္တြင္ ထြက္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဘာဆိုစား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ အင္းဝေနျပည္ေတာ္၌ အလြန္ႂကြယ္ဝေသာ ကပၸလန္ဆိုသည္မွာလည္း နိုင္ငံျခားသားမ်ား က်ပ္ျပင္ကို နားၾကားလြဲဲ၍ ေခၚေဝၚေသာအမည္ျဖစ္သည္။ ပတၱျမားေျမသည္ ျမန္မာမင္းတို႔လက္ေအာက္မေရာက္မွီက မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားပိုင္နက္ျဖစ္သည္။ ပထမဆုံး ပတၱျမားေျမကို ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္သည့္ ျမန္မာမင္းမွာ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (ေခၚ) ဘုရင့္ေနာင္ ျဖစ္သည္။ ေညာင္ဦးေ႐ႊစည္းခုံရွိ ေခါင္းေလာင္းအတြင္း ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးအား မိုးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၱျမားတြင္း၏ အရွင္သခင္အျဖစ္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ဘုရင့္ေနာင္၏သားေတာ္ ငါးဆူဒါယကာ နႏၵဘုရင္လက္ထက္တြင္ မိုးကုတ္အား မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားထံမွ တေကာင္းႏွင့္ အလွဲအလွယ္လုပ္ခဲ့သည္။၁၅၉၇-ခုႏွစ္တြင္မူ မိုးမိတ္နယ္အား အဝၿမိဳ႕ေတာ္ စီရင္စုလုပ္သည့္ အမိန႔္ေတာ္ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ အမိန႔္ေတာ္ပါရက္စြဲအရ ယင္းအမိန႔္ေတာ္သည္ အင္းဝမွ ထုတ္ျပန္ေသာ ေညာင္ရမ္းမင္း၏ အမိန႔္ေတာ္ျဖစ္သည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္တြင္ ပတၱျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္ကို ျပန္လည္သတ္မွတ္ခဲ့ေၾကာင္း ၁၇၈၃-ခုႏွစ္ စစ္တမ္းမ်ားအရ သိရွိရသည္။ ပတၱျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္သည္ ေညာင္ရမ္းမင္းလက္ထက္တြင္ သတ္မွတ္ခဲ့ေသာ မူလနယ္နိမိတ္ထက္ ပို၍ က်ယ္လာသည္။ ျမန္မာမင္းက ပတၱျမားတြင္းလုပ္ငန္းကို အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ေက်ာက္ဝန္ ေခၚ အရာရွိတစ္ဦးကို က်ပ္ျပင္သို႔ ေစလြြတ္ခန႔္ထားသည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္သို႔ ေရာက္ရွိေသာအခါ စို႔သူႀကီး ဟူေသာ အေခၚအေဝၚ ေပၚေပါက္လွ်က္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ပတၱျမားေျမကို စို႔သူႀကီး တစ္ဦးတည္းျဖင့္ က်ပ္ျပင္မွ အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္တြင္ပင္ ကသည္းကို က်ပ္ျပင္မွ ခြဲထုတ္ကာ စို႔သူႀကီး တစ္ဦး ထပ္မံခန႔္ထားလွ်က္ သီးျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေစရာမွ စို႔သူႀကီးသုံးဦး ျဖစ္လာသည္။ စို႔သူႀကီးတို႔ ႏွစ္စဥ္ေကာက္ခံဆက္သရေသာ အခြန္မ်ားတြင္ အေရးအႀကီးဆုံးမွာ စီေတာ္မံေတာ္ ဟု ေခၚေသာ ေဒသထြက္ကုန္ျဖစ္သည္။ ပတၱျမားကိုပင္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အ႐ြယ္အစား၊ အေရအတြက္ႏွင့္ တန္ဖိုးအတိုင္း စီေတာ္မံေတာ္ ေပးေဆာင္ရသည္။ စီေတာ္မံေတာ္တြင္ ေခါင္းေခၚ ေငြသားတစ္ပိႆာႏွင့္ တန္ဖိုးခ်င္းညီမွ်ေသာ ပတၱျမားႀကီးတစ္လုံး၊ တစ္လုံးလွ်င္ ေငြတစ္က်ပ္သားခန႔္ တန္ေသာ ပတၱျမားအလုံး (၁၅၀)ႏွင့္ ထုပ္ ေခၚ နီလာ၊ ေဂၚမိတ္၊ ဥႆဖယား စသည့္ ေက်ာက္ၿမိဳ႕းစုံပါဝင္ေသာ စုံစီေက်ာက္ထုပ္ တစ္ထုပ္ ပါဝင္သည္။ ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ တူးေဖာ္ရရွိသည့္ ေက်ာက္မ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ အ႐ြယ္အစားႏွင့္ အရည္အေသြးရွိေသာ လက္ေ႐ြးစင္ေက်ာက္မ်ားကို ဘုရင္မင္းျမတ္အား ဆက္သရသည္။ ဆက္သသည့္ ပတၱျမား၏ အဆင့္အတန္းကိုလိုက္၍ ဆင္၊ ေလွာ္ကားငယ္၊ ေလွာ္ကားႀကီး စသည္တို႔ျဖင့္ တင္ေဆာင္ႀကိဳယူလာေလ့ ရွိသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆင္တင္ပတၱျမား၊ ေလွာ္ကားငယ္တင္ပတၱျမား၊ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၱျမား စသည့္ အေခၚအေဝၚမ်ား ေပၚေပါက္လာရသည္။ ကမာၻေက်ာ္ ပတၱျမား ငေမာက္မွာ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၱျမား ျဖစ္သည္။ ေနျပည္ေတာ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ႀကိဳယူလာေသာ ပတၱျမားကို ဘုရင့္ေက်ာက္ဆက္ဝန္ထံ အပ္ႏွံရသည္။ ၄င္းကတစ္ဆင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား ေက်ာက္ရွင္ႏွင့္အတူ အပ္ႏွံရသည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္က ရာျဖတ္ေတာ္မ်ားကို ျပသ၍ တန္ဖိုးမ်ားကို ျဖတ္ေစၿပီး ေက်ာက္ရွင္အား ထိုက္တန္ေသာ ဆုေတာ္ လာဘ္ေတာ္မ်ား ခ်ီးျမႇင့္ေပးသနားသည္။ ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ ပတၱျမားသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ပဓာနအက်ဆဳံး ထြက္ကုန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျမန္မာမင္းတို႔သည္ ပတၱျမားကို ကုန္ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွွတ္ခဲ့သည္။ ၁၉-ရာစုသို႔ ေရာက္ေသာအခါ အေနာက္တိုင္းသားတို႔သည္ ျမန္မာ့အဖိုးတန္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ားကို ပို၍ စိတ္ဝင္စားလာၾကသည္။ သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျပင္သစ္အင္ဂ်င္နီယာမ်ားက မိုးကုတ္၊ က်ပ္ျပင္၊ ကသည္းရွိ ပတၱျမားတြင္းမ်ားကို ႏွစ္စဥ္ အခြန္ေတာ္ေငြ က်ပ္သုံးသိန္း ေပးသြင္း၍ လက္ဝါးႀကီးအုပ္ တူးေဖာ္ခြင့္ေပးရန္ သီေပါမင္းထံ ေလွ်ာက္ထားသည္။ သီေပါမင္းက သေဘာတူသျဖင့္ ျမန္မာႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔ ပတၱျမားတြင္းမ်ားတူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ခြင့္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ လွ်ို႔ဝွက္သေဘာတူညီခ်က္ တစ္ရပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးၾကသည္။ ဤစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ အဂၤလိပ္ျမန္မာဆက္ဆံေရး တျဖည္းျဖည္း တင္းမာလာကာ ေနာက္ဆုံး ၁၈၈၅-ခုႏွစ္၊ နိုဝင္ဘာလတြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို ဖန္တီးၿပီး ျမန္မာတစ္နိုင္ငံလုံးကို အေၾကာင္းရွာ သိမ္းယူခဲ့သည္။ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံ က်ဆဳံးျခင္းႏွင့္အတူ ျမန္မာပတၱျမားတြင္းမ်ားသည္လည္း နယ္ခ်ဲ့အဂၤလိပ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။ သီေပါမင္းသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအား ျပင္သစ္ကုမၸဏီ Messrs Bonvellein & Co. အား ယာယီလိုင္စင္ျဖင့္ ပုံေသငွားရမ္းခ ရယူၿပီး လုပ္ကိုင္ခြင့္ျပဳထားလွ်က္ရွိရာ ပါေတာ္မူသည့္အတြက္ လိုင္စင္ ပ်က္ျပယ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္အထိ

ပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔ စတင္အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာကုန္သည္ တစ္ဦးျဖစ္သူ အက္ဒဝင္စတရိတာ (Edwin Streeter) က စိတ္ဝင္စားလာခဲ့သည္။ Streeter Syndicate ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဆင္ဒီကိတ္လူႀကီးျဖစ္သူ ဗိုလ္ႀကီး Aubrey Palton ျမန္မာနိုင္ငံသို႔ေရာက္ခ်ိန္၊ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလတြင္ ကာလကတၱားအေျခစိုက္ Gillander Arbuthnot (G&A Co) က ႐ူပီးႏွစ္သိန္းျဖင့္ ေက်ာက္တူးခြင့္ရရန္ ကမ္းလွမ္းထားေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ Streeter က ႐ူပီးေလးသိန္းျဖင့္ ကမ္းလွမ္းသည္။ ကမ္းလွမ္းခ်က္အား ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီလက္ခံၿပီး ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီ ငါးႏွစ္ခြဲလိုင္စင္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးလုပ္ငန္းတြင္ ပထမဆုံး ေက်ာက္ၿမိဳု႔င္းကုမၸဏီမွာ Streeter Co. ျဖစ္ၿပီး F.Atlay မွာ ပထမဆုံး ေက်ာက္ၿမိဳု႔င္း မန္ေနဂ်ာျဖစ္သည္။ ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ အထက္ျမန္မာျပည္ ႐ူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္း ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး နိုဝင္ဘာလတြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ သတ္မွတ္သည္။ ျမန္မာျပည္ ႐ူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္းအရ ေဒသခံမ်ားကိုသာ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ မိုးကုတ္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖာ္ခြင့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ၿဗိတိသွ် ဒု-ေကာ္မရွင္နာက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလတြင္ ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္မ်က္သတၱဳသိုက္ကို သုံးသပ္အကဲျဖတ္ရန္ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ C-Barrington Brown ကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ London Rothschilds ကုမၸဏီႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး Burma Ruby Mines (B.R.M) ကို ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၈၈-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမား႐ူးဘီမိုင္း ကုမၸဏီကို ဖြဲ႕စည္းသည္။ (၂၂.၂.၁၈၈၉) တြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ၌ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားခြင့္ျပဳသည့္ လိုင္စင္ကို Streeter Syndicate က ရရွိသည္။ Streeter Syndicate သည္ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၂၇-ရက္ေန႕တြင္ ေပါင္စတာလင္သုံးေသာင္းျဖင့္ ရရွိေသာ အဆိုပါ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ကို ေပါင္စတာလင္ ငါးေသာင္းငါးေထာင္ျဖင့္ B.R.M သို႔ ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ B.R.M သည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ ရရွိၿပီးေနာက္ သပိတ္က်င္း-မိုးကုတ္လမ္း ေဖာက္လုပ္ျခင္း၊ ၄၀၀-ကီလိုဝပ္ ေရအားလွ်ပ္စစ္စက္႐ုံ ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ ေျမလြတ္ေဒသမ်ားတြင္ ရွာေဖြစမ္းသပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ မိုးကုတ္တြင္ ေက်ာက္မ်က္မ်ားကို တစ္ဦးတည္း စက္ျဖင့္ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ရၿပီး ႏွစ္စဥ္ လိုင္စင္ေၾကး ေပါင္စတာလင္ သုံးေသာင္းႏွင့္ အျမတ္၏၃၀%ကို ေပးေဆာင္ရန္ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၈၉၆-ခုႏွစ္ထိ ပထမခုႏွစ္ႏွစ္ လိုင္စင္သက္တမ္းတြင္ အနည္းငယ္သာ ျမတ္သည္။ ကုမၸဏီသည္ ဆက္တိုက္ရရွိလုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ဒုတိယပါမစ္ သက္တမ္းကာလ ၁၈၉၇-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ အျမတ္ေကာင္းစြာ ရခဲ့သည္။ တတိယလိုင္စင္သက္တမ္း ၁၉၀၄-ခုႏွစ္မွ ၁၉၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရေၾကာင့္ တူးေဖာ္မႈမ်ား အဟန႔္အတား ျဖစ္ရသျဖင့္ ေျမေအာက္စိမ့္ေရမ်ားကို ထုတ္ရန္အတြက္ ေျမေအာက္ေပ ၁၀၀ အနက္တြင္ တစ္ၿမိဳု႔င္ခန႔္အရွည္ရွိ ေရႏႈတ္ေျမာင္းတစ္ခုကို တူးေဖာ္ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။ ေရႏႈတ္ေျမာင္းကို ၁၉၀၈-ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးစီးေအာင္ တူးေဖာ္ခဲ့ရာ ေအာင္ျမင္မႈရၿပီး ထုတ္လုပ္မႈတိုးတက္ခဲ့ေသာ္လည္း အဆိုပါႏွစ္တြင္ Verneuil ပတၱျမားအတု ခ်က္လုပ္ေအာင္ျမင္မႈေၾကာင့္ ပတၱျမားေဈးမ်ား ထိုးက်ခဲ့ၿပီး တတိယပါမစ္သက္တမ္းကာလအတြင္း အျမတ္နည္းပါးခဲ့သည္။ စတုတၳလိုင္စင္သက္တမ္းကာလတြင္ ပတၱျမားေဈးမ်ား ဆက္လက္က်ဆင္းမႈေၾကာင့္ စီးပြားေရးထိခိုက္ၿပီး ၁၉၂၅-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရႏႈတ္ေျမာင္းႀကီးအား ယမ္းခြဲဖ်က္ဆီးခံရၿပီး လုပ္ငန္းမ်ား ထိခိုက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၅-ခုႏွစ္ နိုဝင္ဘာလတြင္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ ဆႏၵျဖင့္ ကုမၸဏီ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး ၁၉၃၁-ခုႏွစ္တြင္ လိုင္စင္ ျပန္အပ္ခဲ့သည္။ B.R.M လုပ္ကိုင္ခဲ့သည့္ ၄၂-ႏွစ္တာကာလတြင္ ၿဗဳံးတန္ခ်ိန္ သန္း(၃၀) ေဆးခဲ့ၿပီး စတာလင္ေပါင္ (၂.၃၅)သန္းခန႔္တန္ေသာ ေက်ာက္မ်က္မ်ား ရခဲ့သည္။ B.R.M ဖ်က္ၿပီးေနာက္ ၁၉၃၄-ခုႏွစ္တြင္ Ruby Mines Ltd ကို B.R.M ကုမ ၸဏီ လူႀကီးမ်ားက ျပန္၍ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ ယခင္ B.R.M မွ လုပ္ခဲ့ေသာ လွ်ပ္စစ္မီးစက္မွ ဓာတ္အားကို ေရာင္းစားရန္ႏွင့္ ပတၱျမားေရာင္းဝယ္ေရးကို အရံလုပ္ငန္းအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ရန္ ျဖစ္ေသာ္လည္း လုပ္ငန္းမ်ား မေအာင္ျမင္ပဲ ၁၉၄၁-ခုႏွစ္တြင္ ပ်က္ခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ဗိုလ္မႉးႀကီးကီမူရာေခါင္းေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္တပ္မ်ား မိုးကုတ္သို႔ ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္သားမ်ားက ေက်ာက္တြင္းမ်ားကို ေက်ာက္တုံးမ်ားျဖင့္ ပိတ္ဆို႔ကြယ္ဝွက္ထားခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တေလွ်ာက္လုံးတြင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းခဲ့ရသည္။ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ား မိုးကုတ္ကို သိမ္းၿပီးခ်ိန္မွစ၍ ပတၱျမားႏွင့္ ေလထီးစမ်ား လဲလွယ္ေရာင္းဝယ္မႈလုပ္ငန္း က်ယ္ျပန႔္လာၿပီး ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္း အသက္ျပန္ဝင္လာသည္။ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုရန္ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား ေဆြးေႏြးခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားအား မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္တြင္ ထားရန္ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား ေစာခြန္ခ်ိဳက တင္ျပခဲ့ရာ ေလာေလာဆယ္တြင္ လက္ရွိအတိုင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ညွိႏွိုင္းခဲ့ၾကၿပီး ေစာခြန္ခ်ိဳအား ရွမ္းျပည္နယ္ေရးရာ ဝန္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း၊ နိုင္ငံျခားေရးရာ ဝန္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း ပူးတြဲတာဝန္ ေပးခဲ့သည္။ ေစာခြန္ခ်ိဳသည္ ၁၉၅၈-ခုႏွစ္အထိ ၄င္းတာဝန္မ်ားတြင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားသည္ နိုင္ငံေရးမတည္ၿငိမ္မႈမ်ား၏ ေႏွာင့္ယွက္မႈ မခံရပဲ လုပ္ကြက္(၁၀၀၀)ေက်ာ္ ပုံမွန္တူးေဖာ္ ထုတ္လုပ္လွ်က္ရွိခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလိုင္စင္ ခြင့္ျပဳစနစ္တြင္ တြင္းတူးသမားမ်ားအား တြင္းစားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးၿပီး ၄င္းတို႔ရရွိသည့္ ေက်ာက္အျမတ္ေပၚမွ ခြဲေဝခံစားခြင့္ျပဳလာသည္။ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေရာင္းခ်ခြင့္မ်ား တြင္က်ယ္လာသည္။ ေမွာင္ခိုမႈမ်ားလည္း အထိုက္အေလ်ာက္ ရွိလာသည္။

(မိုးကုတ္ေဖာ္ေတာ္ဦးျမတ္စြာဘုရား သမိုင္းေက်ာက္စာမွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။)

ကိုးကား

    (ေမ ၂၀၁၅) သန္းေခါင္စာရင္း အစီရင္ခံစာ, ၂၀၁၄ ခုႏွစ္ လူဦးေရႏွင့္ အိမ္ေထာင္စု သန္းေခါင္စာရင္း အစီရင္ခံစာ အတြဲ-၂. ေနျပည္ေတာ္: လူဝင္မႈႀကီးၾကပ္ေရးႏွင့္ ျပည္သူ႕အင္အား ဝန္ႀကီးဌာန, ၅၈.
    ေမာင္ထြန္းဦး ၏ (ကမာၻကသိတဲ့ ပတၱျမားေျမ)
    ျမန္မာျပည္ဖြား ေဂၚရခါး၊ ေရး-ေမၿမိဳ႕ခ်စ္ေဆြ၊၂၀၀၀ခုနစ္ထုတ္
    ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ(၉)